"Кыргызстандагы коркуу жана жек көрүү". АУЦАнын экс-жетекчиси өз окуясын айтып берди
Доктор Эндрю Качинс 2019-жылдын майынан 2021-жылдын июнуна чейин Борбордук Азиядагы Америка университетинин президенти болгон. 2021-жылдын августунда ал Кыргызстандан депортацияланып, баңгизатка байланыштуу айып менен 12 жылга эркинен ажыратылган.
Жакында Качинс Стэнфорддун студенттерине октябрь окуясындагы чатак учурундагы башынан өткөн окуяны айтып берди. Ал өз сөзүн Хантер Томпсондун "Лас-Вегастагы коркуу жана жек көрүү" китебине окшоштуруп "Кыргызстандагы коркуу жана жек көрүү: америкалыктын окуясы" деп атады.
Качинстин айтымында, анын башына түшкөн окуя "антиамерикалык маанайдын күчөшүнүн" жана бийликтин кысымынын, ошондой эле университеттин өзүндөгү ички күрөштүн натыйжасы болгон.
Kaktus.media АУЦАнын экс-президентинин сөзүнөн үзүндүлөрдү жарыялады.
Колдоо болбосо жинди болуп кетмекмин
Мен эжеме жана жубайым Лилияга ыраазычылык билдирем. Ошол күндөрү алардын колдоосу болбосо, мен акылдан адашып калмакмын.
Мага АУЦАнын студенттери жана мугалимдери да колдоо көрсөтүштү. Алардын баарына абдан ыраазымын.
АУЦА - коррупциялашкан өлкөдөгү ачык уникалдуу университет.
Бул окуу жай бир гана Кыргызстан үчүн эмес, бүтүндөй Борбор Азия үчүн уникалдуу университет.
Кыргызстан коңшуларынан карганда салыштырмалуу ачыктыгы жана плюрализми менен айырмаланат. Бирок өтө терең коррупциялашкан өлкө, бардык жерде коррупция .
Мындай университеттин ушунча жылдан бери таптакыр карама-каршы чөйрөдө иштеп жатканы таң калтырат.
Ал эми университеттин өзүнө келсек, мени анын жандуулугу, студенттердин энергиясы таң калтырды. Башка жагынан алып караганда, начар башкаруу менен байланышкан бир топ көйгөйлөрү бар болчу. Уюштуруу структурасы түшүнүксүз, айрыкча жоопкерчилик жагынан камкорчулар кеңешинин жана президенттин ыйгарым укуктарында бүдөмүк болчу.
Мен көп нерсени өзгөртүүгө мүмкүнчүлүгүм бар экенин түшүндүм, бирок катуу каршылык болду. Бул жакшылык менен жамандыктын күрөшү болчу. Ага чейин университет беш жылдан бери рейтингдеги позицияларын жоготуп келген. Биринчиден, эмне үчүн мындай болуп жатканын билгим келди. Биз жыл ичинде позицияларыбызды байкаларлык жакшырта алдык. Жалпысынан университеттин ишмердүүлүгүн ар кандай багытта жакшыртууга жетиштик.
Университет толугу менен америкалык долбоор болгон. Өлкөдөгү эң мыкты университет. Америка Кошмо Штаттары менен Орусиянын мамилеси начарлаган сайын университетке кысым күчөп, түз байланыш болгон.
Бир-эки жыл мурун Ачык Коом Институту Будапешттен Венага, Европа Гуманитардык Университети 15 жыл мурун Минскиден Вильнюска көчүүгө аргасыз болгон, бирок АУЦАнын бара турган жери жок.
АУЦА бутка туруп кетпесе, Анкарада, Пекинде, Москвада эч ким көзүнө жаш албайт.
Эмнеге мен макул болдум
Эмне үчүн мен АУЦАнын президенти болууга макул болдум? Көбүнчө - интуицияны угуу менен.
Мен аймакты жакшы билчүмүн. 2018-жылдагы жаңы жыл майрамынын алдында Кыргызстандын АКШдагы элчиси Кадыр Токтогулов менен баарлашуу болгон. Ал мага: "Сен улуу президент болосуң!" – деген.
Бул мен үчүн мен үчүн чоң мааниге ээ болгон аймак үчүн баалуу нерсени жасоо, тарыхта из калтыруу мүмкүнчүлүгү болгон. Мен Вашингтонго караганда Бишкекте көп нерсени жасай алам деп ойлогом.
Абдан толкундануу болду, АУЦА да мени ошондой эле толкундануу менен тосуп алды. Лилия бул кабарды аз энтузиазм менен кабыл алды. Аны менен Бишкекке биринчи жолу 2019-жылдын январь айында келгенбиз. Ал шаарды көргөдө "аябай советтик экен" деди.
Чыңалуунун күчөшү
Пандемия өлкө жетекчилигинин, президент Жээнбековдун администрациясынын компетентсиздигин көрсөттү. 2020-жылдын жайында чоң сокку болду. Бул кырсык болуп калды.
Саясий туруксуздуктун күчөшү сезилди.
"Алар бул жерде күтүп жатышкан"
Биз (АКШдан Кыргызстанга) 2020-жылдын август айында кайтып келдик. Бир-эки күндөн кийин мен АКШнын ошол кездеги элчиси Дональд Лу менен жолугуштум. Ал: "Кош келиңиз! Сизди күтүп жатканбыз. Мына, видеону көрүңүз" деди. Видеодо шайлоо өнөктүгү тууралуу сөз болгон. Качинс үч оппозициялык партияны колдоо боюнча "америкалык планды" ишке ашырууга жардам берүү үчүн шашылыш түрдө эс алуудан чакыртылганы айтылган.
Бишкекке келгенимдин так күнүн эсепке албаганда бир дагы реалдуу факты болгон жок болчу. Баары олдоксон жасалган. Кызыгы, экрандан тышкаркы орусча сүйлөгөн киши кыргызча аттарды, жер-суу аттарын туура эмес айтыптыр. Бул Орусиянын ФСБсынын буйругу менен жасалганы ачык көрүнүп турат.
Революциябы? Жок
Андан соң шайлоо 4-октябрда өттү. Элчи экөөбүз "бийликке алып келүүгө аракет кылган" партиялардын бири да парламентке өтүү үчүн 7 пайыздык босогодон өткөн жок. Натыйжада эртеси күнү эл митингге чыгышкан. Кесиптешим экөөбүз шаардын борборунда түшкү тамактанып жатабыз, ага жакын эле жерде революция башталып жаткан.
Бирок, бул революция эмес, бул төңкөрүш. Революция – бул системалык өзгөрүү. Ал эми бул жерде болгон эмес. Башкалардын акчасын уурдап жаткандарды кууп чыгышкан.
Азыркы президент Садыр Жапаровдун түрмөдөн чыгышы чоң сюрприз болду. Негизинен, өлкөнүн калкынын орус тилдүү бөлүгү үчүн күтүүсүз болду. Жапаров социалдык тармактарда активдүү ишин кыргыз тилинде жүргүзгөн.
"Баңгитөбөл"
Мага эки таңгак дары менен пакет келгенин айтышты. Жума күнү, 23-апрелде Ички иштер министрлигинин эки кызматкери келип, документтерин көрсөтүп, мени суракка алып кетишти. Мен камакка алышты. Эмне болуп жатканын түшүнгөн жокпуз.
Мен жакында Америка Кошмо Штаттарына уча албасымды жана акыры түрмөгө түшөөрүмдү түшүндүм. Мага баңгизаттарды өндүрүү жана таратуу үчүн психотроптук баңги затын сактаган деген айып тагылган.
Жалпыга маалымдоо каражаттарында мен дээрлик наркобарон катары көрсөтүлдүм, Эль Чаподой болуп калдым. Же Breaking Bad тасмасындагы Уолтер Уайт сыяктуу. Уулум да менин кыска чачымды тамашалай берчү: "Сен Уолтер Уайттайсың" деп.
Ички иштер министрлигинен укканыма караганда, мени Кыргызстанда 12 жылга кесилесиң деп коркутушкан. Мен бул дарыларды алты жылдан бери дарыгеримдин көрсөтмөсү боюнча ичип келем жана АКШда кеңири колдонулат. Кыргызстанга барардын алдында элчиликтеги маалыматты окугам, анда дарыгер жазып берген дарыларды өзүм менен кошо алып барып, ичүүгө укуктуу деп жазылган.
Кетүү
Камкорчулар кеңеши мени түрмөдөн чыгарбоо үчүн көп күч жумшады. Бирок, көп өтпөй алар мени пенсияга чыгара башташты. Мен андай кылгым келген жок, анткени мындай учурда бул күнөөмдү моюнга алуу сыяктуу болуп калат.
Адвокат оптимист болгон эмес. Анан дагы максаты менин күнөөм жок экенин далилдөө эмес, күнөөмдү жеңилдетип, айып пул төлөп, түрмөгө отургузбай депортация кылуу болчу. Акыры кызматтан кетүүгө макул болдум.
Кийинкиси?
Кыргызстанга кайтарым күмөн, чынын айтсам, мен чын жүрөктөн күйбөйм. Бирок, өлкөдөгү кырдаал начарлап, коррупция күчөп, өткөн парламенттик шайлоо фарс болгонун эске алганда, АУЦАнын тагдырына кабатырланып жатам.
Мени камкорчулар кеңешинин курамына киргизүүнү сунуштадым, анткени мен университетти жана аны кантип жакшыртыш керектигин билем.
***
Эскерте кетсек, 2021-жылдын 23-апрелинде Ички иштер министрлигинин тергөө кызматы Эндрю Качинсти суракка чакырган. Милиция кызматкерлери АУЦАнын президентине тиешелүү Лексус 350 үлгүсүндөгү унааны тинтүүгө алышкан. Качинсге карата КР Кылмыш-жаза кодексинин "Баңги каражаттарын, психотроптук заттарды жана алардын аналогдорун сатуу максатында мыйзамсыз даярдоо" беренеси боюнча кылмышка шектүү катары эскертүү берилген. Ал эми 15-июлда Эндрю Качинс Кылмыш-жаза кодексинин "Баңги каражаттарын же психотроптук заттарды, алардын аналогдорун жана прекурсорлорун аз өлчөмдө сатуу максатында мыйзамсыз даярдоо" беренеси боюнча күнөөлүү деп табылып, 60 миң сом айыпка жыгылган. Анда өкүм күчүнө кирип, өкүм аткарылгандан кийин эл аралык келишимдерде жана Кыргызстандын мыйзамдарында белгиленген тартипте АКШга жөнөтүлүшү керектиги белгилүү болгон.
